પાન લીલું જોયું ને….. – ડૉ. પ્રદીપ પંડ્યા

[વાર્તા]

શ્રીયુત બિરેન શાહ, શહેરના નામાંકિત વકીલ હતા. તેઓ આમ તો સીવીલ કેસોના નિષ્ણાત હતા, પણ તેઓને ખરી નામના તો છૂટાછેડાના કેસોને લીધે મળતી હતી. શહેરમાં એવા કેટલાય કુટુંબો હતા, જેઓના લગ્ન જીવન તેઓને આભારી હતા. તેઓના છૂટાછેડા બિરેન શાહે અટકાવ્યા હતા અને આ બધા જ યુગલો તેમને માનથી નિહાળતા હતા અને દર વર્ષે કોઈ ભેટ આપતા હતા. આમ છતાં, તેઓએ અનેક પતિ-પત્નીને અલગ પણ કર્યા હતા. જ્યારે તેઓને લાગતું કે આ પતિ-પત્ની કોઈ પણ રીતે સાથે રહી શકે તેમ નથી અને છૂટા પડે તેમાં જ તેમની ભલાઈ છે, ત્યારે તે, તેમનો કેસ લઈને, સચોટ દલીલો કરીને, કોઈને પણ બદનામ કર્યા વગર છૂટાછેડા અપાવતા હતા.

આજે સવારે નવ વાગ્યે, તેઓની ઑફિસમાં નિતા અને નિખીલ બેઠા હતા.
‘ચા લેશો ?’ બિરેશ શાહે પૂછ્યું. ‘હવે તમે છૂટા પડવાના જ છો તો સાથે બેસીને ચા લઈ લો ને !’ અને તેઓ બીજું કંઈ કહે તે પહેલા તેઓએ ટેલીફોન પર ચા લાવવાનું કહ્યું.
‘મારે કોઈ પણ હિસાબે નિખીલ સાથે રહેવું નથી. મારાથી તે હવે સહન થતો નથી.’
‘મારે પણ રહેવું નથી. તેની હાજરીથી મને ગુંગળામણ થાય છે.’ નિખીલે કહ્યું.
‘તમારા લગ્નને કેટલા વર્ષ થયા ?’
‘પાંચ’ નિતાએ કહ્યું.
‘લગ્ન કેવાં હતાં ?’
‘એટલે ?’
‘તમારા પ્રેમ લગ્ન કે – ’
‘પ્રેમ લગ્ન !’ નિખીલે કહ્યું.
‘અને પાંચ વર્ષમાં જ પ્રેમનું ઝરણ સુકાઈ ગયું ?’
‘પ્રેમ એ મારો ભ્રમ હતો.’ નિખીલે કહ્યું.
‘અને કોઈ ઝરણ હતું જ નહિ.’ નિતાએ કહ્યું.

વકીલ બન્ને ને જોઈ રહ્યા. બન્ને મક્કમ લાગતા હતા.
‘પ્રેમ કેવી રીતે થયો હતો ?’
‘અમે બન્ને કૉલેજમાં હતા અને અમારી મૈત્રી થઈ અને પછી – ’
‘તે સમયે તમને લાગ્યું હશે કે તમે એક બીજા સાથે જીવનભર રહી શકશો ?’
‘હા. તે સમયે અમને થયું હતું કે આ સાથ જીવનભર રહેશે.’
‘તો પછી આ પાંચ વર્ષ કે છેલ્લા એકાદ-બે વર્ષમાં એવું શું થયું કે તમને લાગ્યું કે હવે બસ થયું.’
‘વકીલ સાહેબ,’ નિતાએ શરૂઆત કરતાં કહ્યું, ‘નિખીલ, હંમેશ બિઝી રહે છે. મારી તરફ ધ્યાન જ આપતો નથી. એને કોઈ દરકાર નથી અને નાની નાની વાતમાં મારો વાંક કાઢે છે, ઝઘડે છે. તેને હવે મારામાં રસ જ રહ્યો નથી. અમે છેલ્લા છ મહિનાથી બહાર ગયા નથી, પિક્ચર જોયું નથી ને રેસ્ટોરામાં ગયા નથી.’
‘અને તે મારી કાળજી રાખતી જ નથી. આખો દિવસ ફોન પર તેની કોઈ બહેનપણી કે બીજા સાથે વાત કર્યા કરે છે. ઘર અસ્તવ્યસત રહે છે, રસોઈ સમયસર થતી નથી અને નાની નાની વાતમાં મારો વાંક કાઢે છે. હું ત્રાસી ગયો છું.’

એટલામાં ચા આવી, કપમાંથી વરાળ નીકળતી હતી. બિરેન શાહે, એક કપ લીધો અને નિતાના હાથમાં આપવા જતાં, ચા, નિતાની સાડી પર પડી.’
‘અરે દાઝી જશે’ નિખીલે ચીસ પાડી અને તરત રૂમાલ કાઢ્યો અને સાડી પરથી ડાઘ સાફ કરવા લાગ્યો. વકીલે જોયું. સ્મિત કર્યું. ‘માફ કરજો, બીજી ચા મંગાવું છું.’
‘વકીલ સાહેબ, હવે રહેવા દો.’
‘તો એમ કરો. એક જણ કપમાં લે અને બીજા રકામીમાં. ચાલશે ?’
‘હા.’
નિતા અને નિખીલે અર્ધી અર્ધી ચા લીધી. વકીલ જોતા રહ્યા. થોડીક વધુ ચર્ચા થઈ.

‘એક કામ કરીએ, તમારે જો અલગ થવું હશે તો, તે તો થઈ શકાશે, પણ મારી એક સલાહ છે. તમે આજે ઘેર જાવ, બે દિવસ પછી ફરીથી આવજો. તમારે આ બે દિવસ દરમિયાન એકબીજા સાથે વાત કરવાની નહિ. ભોજન હોટલમાંથી મંગાવજો અને તમે આવો ત્યારે તમારા લગ્નનું આલ્બમ અને બીજા ફોટા હોય તો એ લઈ આવજો.’
‘ભલે.’ બન્ને એ કહ્યું.
બે દિવસ પછી નિતા-નિખીલ પાછા આવ્યા. લગ્ન-રિસેપ્શનનું આલ્બમ અને બીજા ફોટા વકીલ સાહેબને આપ્યા. બિરેન શાહે, ઝડપથી લગ્નનું આલ્બમ જોયું અને બાજુ પર મુક્યું અને પછી બીજા ફોટા જોવાનું શરૂ કર્યું.
‘તમે હનીમુન પર ક્યાં ગયા હતા ?’
‘આબુ’ બન્ને સાથે બોલ્યાં.
‘અને આ ફોટો સરસ છે.’ વકીલે એક ફોટો કાઢીને બન્ને ને બતાવ્યો. ફોટામાં નિખીલે, નિતાને ઊંચકી હતી. નિતાના હાથ નિખીલના ગળામાં પરોવાયેલા હતા. ‘આ ફોટો કેવી રીતે લીધો હતો ?’
નિખીલ ફોટા સામે જોઈ રહ્યો. ‘વકીલ સાહેબ, અમે સવારે સનરાઈઝ પોઈન્ટ પર જતા હતા, રસ્તામાં ધુમ્મસ હતું, અને વાતાવરણમાં ઠંડકીય માદકતા હતી. અને મને એકાએક થયું કે પિકચરમાં હીરો, હિરોઈનને ઊંચકે છે તો હું કેમ નહિ અને મેં નિતાને ઊંચકી. તે સમયે બીજું પણ એક યુગલ હતું. તેને પણ અમને જોયાં. અને યુવકે – તેની પત્નીને ઊંચકી લીધી. અમે બન્ને નાં ફોટા પાડ્યાં.
‘અને નિખીલ, મને ઊંચકીને લગભગ અર્ધા કિલોમીટર ચાલ્યો હતો. બિચારો થાકી ગયો હતો.’ નિતાના ચહેરા પર મુગ્ધતાના ભાવ આવ્યા અને તેને એક ક્ષણ માટે નિખીલ તરફ પ્રેમથી જોયું.

બિરેન શાહે પણ આ દ્રશ્ય જોયું. તેમને થયું કે આ યુગલને અકબંધ રાખી શકાય છે. નિતા અને નિખીલ ફોટા જોવામાં અને ચર્ચા કરવામાં મગ્ન થઈ ગયા. તેઓ આ ક્ષણે ભુલી ગયા કે તેઓ તેમના આ પ્રેમના વિચ્છેદ માટે અહીં આવ્યા હતા.
‘તમે આ ફોટા તે પ્રસંગ પછી પ્રથમ વાર જુઓ છો ?’ વકીલે પૂછ્યું.
‘હા’ નિતાએ કહ્યું.
‘અને આ ક્ષણોમાં તમે ભુલી ગયા હતા ને કે તમે અહીં કેમ આવ્યા છો ?’
‘હા’ નિખીલે કહ્યું/
‘તો પછી એક કામ કરો, આ આલ્બમ-ફોટાઓ લઈને તમે ઘેર જાવ. દરરોજ સાંજના એક કલાક આ ફોટા જોજો. આ દશ્યોને તમારા ચક્ષુ સમક્ષ લાવજો. છૂટાછેડા શબ્દ કદી પણ ઉચ્ચારશો નહીં. અને સાત દિવસ પછી તમે ફરીથી આવજો. જો તે સમયે પણ તમારે અલગ થવું હશે તો હું વ્યવસ્થા કરીશ.’
‘ભલે’ નિખીલે આલ્બમ લેતા કહ્યું.

સાત દિવસ પછી બન્ને પાછા આવ્યા ત્યારે નિતાએ પાનેતર પહેર્યું હતું અને નિખીલે રેશમી પઠાણી ડ્રેસ પહેર્યો હતો. બન્ને ને જોતાં જ બિરેન શાહે કહ્યું : ‘મારાં હાર્દીક અભિનંદન, તમારાં લગ્નજીવન પૂર્ણ રહે અને કદાપી ભંગાણ ન આવે.’
‘વકીલ સાહેબ, અમે તમારા ઋણી છીએ. પ્રેમ શું છે તેની અમને હમણાં જ ખબર પડી. અમે જો છૂટા પડ્યા હોત તો અમે શું ગુમાવ્યું હોત તેની કલ્પનાથી હું ધ્રૂજી ઊઠું છું.’
‘આજે ચા લઈએ.. અને મીઠાઈ પણ. અને હું વચન આપું છું કે આ વખતે નિતાની સાડી બગાડું નહિ.’ વકીલ સાહેબે આંખ મિચકારતાં કહ્યું.

ચા આવી, પૂરી થઈ.
‘નિતા-નિખીલ, એક વાતનું ધ્યાન રાખજો, લગ્નજીવન એક છોડ છે. તેને દરરોજ પ્રેમનું સિંચન કરવું પડે, તો જ એ દાયકાઓ જતાં ઘટાદાર વૃક્ષ બને છે. તેને પ્રેમ, સંગીત, સહચાર, ઉષ્મા જોઈએ. નહિ તો તે સૂકાઈ જશે. અને છેલ્લે, લગ્નજીવનમાં ગમે તેટલા ઝઘડા થાય તો પણ ક્યારેય છૂટાછેડા શબ્દ ઉચ્ચારશો નહીં. અને આ ફોટાઓ, દર બે-ત્રણ વર્ષે જોતા રહેજો. મારા અભિનંદન અને શુભેચ્છાઓ તમારી સાથે હંમેશા રહેશે.’

નિતા-નિખીલે આભાર માન્યો અને નિખીલે નિતાનો હાથ પકડ્યો, બન્ને બહાર નીકળ્યા. વકીલ બિરેન શાહ અનોખા સંતોષથી બન્નેને જોઈ રહ્યા.